हुम्लाको नाम्खा गाउँपालिका—६, लिमी भ्यालीमा जन्मिएको हो । हाम्रो गाउँमा विद्यालय थिएन । २००७ मा ६ वर्षको उमेरमा लिमीबाट हामी १८ जनाको टोली पढाइका लासग समुह बनाएर काठमाडौँ गएका थियौँ । सबै जना त्यहाँको एक निजी स्कुलमा पढ्थ थाल्यौँ ।
मातृभाषा हाम्रो नेपाली थिएन् । त्यो भएकाले काठमाडौँमा निकै गाह्रो भयो। पढाइ गर्न पनि निकै गाह्रो हुन्थ्यो । कतिपय साथिहरु नेपालीमा फेल हुने सम्भावना हुन्थ्यो । कक्षा ८ सम्म काठमाडौँमा । अनि त्यसपछि छात्रवृत्तिमा पढ्न भारत गएँ । १२ कक्षा पास त्यहीँ पढें । त्यसपछि दिल्ली विश्वविद्यालयको हिन्दु कलेजमा पढें, राजनीतिक शास्त्र पढें । त्यसपछि छोटो समय नेपालस्थित अमेरिकी दुतावासमा पोलिटीकल र इकोनमिक सेक्सनमा काम गरें ।
म कलेजदेखि नै फिल्ममा पनि काम गर्थे । मेरो पहिलो फिल्म डकुमेन्ट्री—नो मोनास्ट्री नो भिलेज हो । जलवायु परिवर्तन र संस्कृति सम्बन्धी थियो । यो फिल्म मैले आफ्नै गाउँ अवस्थालाई मध्यनजर गरेर बनाएको हो । यसको छायांकन लिमीमै भएको थियो । गत वर्ष रिलिज भएको हो । यसको निर्देशक पनि म आफै हो । हिन्दु कलेजमा एउटा फिल्म निर्देशक थिए । उनले तालिम दिन्थें । त्यहीबाट मलाई यता पनि रुची भयो ।
हाम्रो गाउँमा हिमताल थियो, जलवायु परिवर्तनको कारण त्यो ताल फुट्यो । पटक–पटक । एक पटक घरहरु बगे । फेरि बग्यो भने नजिकै रहेको गुम्बा क्षतिग्रस्त हुने सम्भावना छ । गुम्बा बग्यो भने त्यहाँ बस्ती रहँदैन । मान्छेहरु बस्दैनन् । त्यसैले त्यहाँ अन्तराष्ट्रिय सहयोग आवश्यक छ । साथै सरकारले पनि त्यहाँ ध्यान दिनुपर्छ । फिल्म त्यो बारेमा बनाएको हो । लेखन पनि मेरै हो ।
अहिले नयाँ जलवायु परिवर्तन सम्बन्धी कै अर्को डकुमेन्ट्रीको तयारी भइरहेको छ । त्यो बारेमा रिसर्च पनि गरिरहेको छु । जलवायु परिवर्तन सम्बन्धी विशेष गरेर अध्ययनको विषय बनेको छ, किनकी मेरो गाउँको प्रमुख समस्या हो । काठमाडौँले त्यो देखेको छैन, काठमाडौँका सञ्चार माध्यमले लिमी र लिमीबासीको समस्या कहिल्यै भन्दैनन् । डकुमेन्ट्रीकै सहायताले मैले आफ्नो गाउँको समस्या उठाउने प्रयास गरिरहेको छु ।
सन ०१३ मा हिम पहिरो गएको थियो, हाम्रो गाउँमा । सयौं याकहरु मरे । त्यहाँका याक पालक किसानहरुका लागि ठुलो क्षति भयो । तर सरकारको तर्फबाट कुनै सुनुवाइ भएन, सहयोग भएन ।काठमाडौँका सञ्चार माध्यमले त्यहाँ कुनै सहयोग गरेनन् । हामी हिमालका नागरिकका लागि त राज्य नभएको अनुभूति हुन्छ ।
आफ्नो ठाउँमा भएको समस्यालाई लिएर म अन्तराष्ट्रिय सम्मेलनमा गइरहेको हुन्छु । जुन महिनादेखि विभिन्न देशमा हुने सम्मेलनहरुमा भाग लिन जाँदै छु, जहाँ मेरो गाउँ र नेपालमा जलवायु परिवर्तनले गर्दा भोग्दै आएको समस्याहरु राख्ने छु ।
छोरीहरुलाई प्रेरणा
स्कुलमा पढ्ने मात्र होइन् प्रश्न सोध्न पनि सक्नुपर्छ भनेर मैलै छोरीहरुसँग भन्छु । सपना देख्न सक्नुपर्छ । त्यो सपना अनुसार लगनशीलता आवश्यक हुन्छ । हुम्लाको लिमीदेखि दिल्लीसम्म पुग्दा निकै संघर्ष गर्नुपर्यो । दिल्लीमा हुँदा नेपालीलाई हेपाह जस्तो व्यवहार हुन्थ्यो । तर लक्ष्यमा दृढ थिएँ । म सानोमा साइन्समा विशेष रुची राख्थें । जब महिले समाजबारे थाह पाएँ, त्यसपछि मैले आफ्नो समाजबारे केही गर्नुपर्छ भन्ने तरिकाले सोचें ।
लिमीको मान्छेबारे सरकारलाई वास्ता हुँदैन । हाम्रो गाउँको मान्छेले पनि सरकार भएको अनुभुति गरेका छैनन् । सरकारले दिएका अधिकारहरु त्यहाँका मान्छेले प्रयोग गर्न पाएका छैनन् । राजनीतिमा हाम्रो मान्छेहरु छैन । मेरो उद्देश्य के हो भने त्यो समाजलाई राज्यबारे जानकारी दिनु, राज्यले जनतालाई दिएका अधिकारहरु छन् भनेर जानकारी गराउनुहो । राज्यमा हाम्रो उपस्थिती होस् भन्ने छ । राज्यमा आफ्नो छुट्टै हुम्लो आदिबासीको हुम्लो समुदाय दर्ज होस् भन्ने छ । अहिले हामीलाई तामाङ वा लामा भनेर मात्रै राखेको छ ।
मेरो गाउँको भाषा अर्थात् मातृभाषा ‘लिमी के’ हो । हाम्रो गाउँमा पहिला स्कुल थिएन । अहिले एउटा मातृभाषा सम्बन्धी स्कुल छ । तर अहिले हाम्रो गाउँमा पढाउने व्यक्तिलाई नेपाल सरकारले तलब दिँदैन । एनजियोले दिन्छ । हाम्रो मातृभाषा पढाउने टिचरलाई । त्यहाँ राज्यको उपस्थिती छैन ।
(नेपाल—अमेरिका फिल्म फेस्टिबलमा बेस्ट डकुमेन्ट्री,नेपाल कल्चरल इन्टरनेशनल फिल्म फेस्टिभलमा बेस्ट नेशनल डकुमेन्ट्री अवार्ड लगायत थुप्रै पुरस्कार पाएकी र अहिले जलवायु परिवर्तनले पारेको असरको अध्ययनमा सक्रिय टासीले कर्णालीको सुर्खेतमा जारी छोरी सम्मेलनमा दिएको मनतब्य ।)
-1745656903.jpeg)