काठमाडाैं- एक नारी हुनुको पहिचान उनी रजस्वला अर्थात महिनावारी हुनु हो । हाे यही महिनावारीका कारण नै सारा सृष्टि हुने गर्दछ । समाजमा एक नारीको अस्तित्व महिनावारी सुरुभएपछि मात्र हुने बुझिएकाे पाइन्छ तर जसरी नारी महिनावारीकाे सुरुवात हुँदा पीडा कष्ट हुने गर्दछ त्यस्तै गरी महिनावारी सुक्ने - अपरजोनिवृत्ती(Menopause) अवस्थामा पनि धेरै कुराले फरक पारेकाे पाइन्छ । नैराश्य, रातमा पसिना आउने, निद्रा नलाग्ने र राम्रो संग सोच्न नसक्ने लगायत लक्षणहरु देखा पर्ने अनुभवीहरुले बताएका छन् ।
हाम्राे समाजमा महिनावारीकाे विषयवस्तुको उठान हुँदा समाजमा धेरै कुराको सामना गर्नुपर्ने परिस्थिति त देखेका नै छाैँ ।अब अपरजोनिवृत्ती(Menopause)काे कुरालाई हाम्राे समाजले कसरी हेरिन्छ भन्ने कुराहरु देख्न र सुन्न बाँकी नै छ । अपरजोनिवृत्ती सुरु भएपछि परिवारका सदस्यले कसरी बुझ्छन् भन्ने कुरामा पनिध्यान दिनुपर्ने देखिएकाे छ । किनभने त्यही समयमा श्रीमानले नबुझिदिँदा कति परिवारकाे घर उजाडिएकाे छ भने कति परिवारमा घटना भएकाे पाइएकाे छ ।
यस्ता विषयवस्तुलाई लिएर छलफल गर्न, अपरजोनिवृत्ती (Menopause)का बारेमा जनचेतना बढाउने उद्देश्यले अष्ट्रेलियाली दुतावासले काठमाडाैँमा साेमबार मेनोपज टु मेनोपिक सार्वजनिक सेमिनार सम्पन्न गरेकाे छ । उक्त सेमिनारमा प्रख्यात गायिका, समाजसेवी तथा बौद्ध भिक्षुणी आनी छोइङ डोल्मा र प्रख्यात अष्ट्रेलियाली पर्वतारोही एली पेप्पर,अष्ट्रेलिया अवार्डस् एल्मुनाई सदस्य तथा त्रिभुवन विश्वविद्यालयका उपप्राध्यापक डा नीति अर्याल खनाल र हिमालयन डायलगस्का सभापति डा सुनुर बर्माले पनि छलफलमा भाग लिए ।
गायिका, समाजसेवी तथा बौद्ध भिक्षुणी आनी छोइङ डोल्मा
भिक्षुणी आनी छोइङ डोल्माले पनि आफू यही अपरजोनिवृत्तीकाे अवस्थामा रहेकाेले धेरै कुराहरु मनमा खेलेकाे र दैनिक कामहरुमा पनि असर गरेको बताइन् । उनले याे अवस्थामा अरुको बारेमा भन्दा आफ्नाे बारेमा साेच्नु पर्ने बताइन् ।
अष्ट्रेलियाली राजदुत फेलीसिटी भोल्क
अष्ट्रेलियाली राजदुत फेलीसिटी भोल्कले उक्त सेमिनारले रजोनिवृत्ती, रजोनिवृत्तीको समय, महिला स्वास्थ्य र कार्यस्थलमा व्यापक र व्यक्तिगत स्वास्थ्य सेवा र सहयोग लगायत विषयहरुमा ध्यानाकर्षण गराउने आशा व्यक्त गरिन् ।उनले भनिन् , “नेपालमा पनि अष्ट्रेलियामा जस्तै आधा जनसंख्याले रजोनिवृत्तिका लक्षणहरु अनुभव गर्ने भए तापनि यस विषयमा एकदम कम सार्वजनिक छलफल हुने गर्दछ । रजोनिवृत्ति एक प्राकृतिक प्रकृया हो तर यसका बारेमा एकदम कम बैज्ञानिक अनुसन्धान भएका छन् र यसका लागि सिमीत चिकित्सकिय सेवा र सूचनाहरु उपलब्ध छन् । यो विषयका बारेमा नकारात्मक सामाजिक सोच रहेकाले रजोनिवृत्तिको अवस्थामा पुगेका महिलाहरुको व्यक्तिगत र व्यवसायिक जीवनमा पनि असर गरेको पाईन्छ ।”
पर्वतारोही एली पेप्पर
प्रख्यात पर्वतारोही एली पेप्परले आठहजार मीटर भन्दा माथिका हिमालहरु चढ्ने र यसो गरेर रजोनिवृत्तिको अनुभव गरिरहेका महिलाहरुको हौसला बढाउने योजना रहेको बताइन् । उनले आफूले रजोनिवृत्तिमा भोगेको अनुभव यसरी सुनाइन् “जब मैले जटिल र अस्थिर बनाउने खालका रजोनिवृत्तिका लक्षणहरु भोगें त्यतिखेर उचित चिकित्सकिय सल्लाह पाउन सकिन । रजोनिवृत्तिका बारेमा जानकारी भएका चिकित्सक भेट्न मलाई महिनौं लाग्यो र मेरो ठिक उपचार भए पश्चात मेरो जीवन नै फिर्ता पाएको अनुभव भयो । रजोनिवृत्तिको अवस्थामा पुगेका महिलाको बारेमा नकारात्मक समाजिक सोच रहेको पाईन्छ । रजोनिवृत्तिका बारेमा र यसले महिलाहरुको समग्र जीवनमा पार्ने असरका बारेमा हाम्रो समाजमा अझ व्यापक छलफल गर्नुपर्छ ।”
छलफलका संचालक डा नीति अर्याल खनालले भनिन् “महिलाहरुमा जुन समयमा रजोनिवृत्तिका लक्षणहरुको सुरुवात हुन्छ त्यही समय उनीहरु आफ्नो व्यवसायिक जीवनको उत्कर्षमा पुग्ने अवस्थामा हुन्छन् । प्राय महिलाहरु चुपचाप रजोनिवृत्तिको अवस्थामा पुग्छन् । हाल बढी भन्दा बढी महिलाहरु श्रमशक्तिका रुपमा कार्यस्थलहरुमा आईरहेका छन् । यो अवस्थामा रोजगारदाता सार्वजनिक, निजी, औपचारीक र अनौपचारीक क्षेत्र सबैले महिलाहरुलाई रजोनिवृत्तिको चरणमा प्रवेश गर्न सहयोगी भूमिका खेल्नु पर्दछ । यसो गरेमा उनीहरुलाई ब्यवसायिक र व्यक्तिगत सफलता र नेतृत्वका पदहरुमा पुग्न सहज हुने गर्दछ ।” उनले हिलामैत्री कार्यस्थलको संस्कृतिको विकास गर्नु पर्नेमा जाेड दिइन् । नीतिहरुमा सुधार, हाम्रो सोच, मनोवृत्ती, व्यवहार र कार्यस्थल संस्कृतिमा सुधार ल्याएमा रजोनिवृत्तिका समस्या समाधान हुने उनले बताइन् ।
अन्तर्राष्ट्रिय स्वास्थ्य संचार विज्ञ डा सुनुर बर्मा
केटाहरु र पुरुषहरुलाई आफ्नै यौन स्वास्थ्यका बारेमा शिक्षित बनाएमा महिलाहरुको स्वास्थ्यको सबै अवस्थाहरुमा थप मद्दत पुग्ने अन्तर्राष्ट्रिय स्वास्थ्य संचार विज्ञ डा सुनुर बर्माले बताए । उनले भने “आफुलाई सबै थाहा छ भन्ने सोच भएका मानिसहरुलाई सिकाउन खोज्नुले खासै सफलता ल्याएको पाईदैन । महिला स्वास्थ्यका बारेमा लैंगिक नभई सामाजिक आकस्मिकताका रुपमा केटाहरु तथा पुरुषहरुसँग सहकार्य गर्नै पर्ने अवस्था रहेको छ । सम्पन्नता खोज्ने सबै समाजले महिला स्वास्थ्यमा लगानी गर्नु आर्थिक आवश्यकता हो । ”
अष्ट्रेलियाली राजदुत फेलीसिटी भोल्कले अष्ट्रेलियाली अनुसन्धानलाई उध्रित गर्दै भनिन् कि कार्यस्थलमा रजोनिवृत्ति चरणका महिलाहरुली सहयोग गर्ने कुरा मानव अधिकारको मात्र नभई आर्थिक आवश्यकता पनि रहेको बताइन् । उनले भनिन् , “आर्थिक विश्लेषणहरुका अनुसार अष्ट्रेलियाका श्रमशक्तिका रुपमा रहेका महिलाहरु मध्य यदि रजोनिवृत्तिका लक्षणका कारण दश प्रतिशत महिलाले मात्र निवृत्त हुने निर्णय लिएमा अष्ट्रेलियाको अर्थतन्त्रमा कमाईका कमी र निवृत्तीभरणका रुपमा दिनुपर्ने रकमका रुपमा सत्र अर्व अष्ट्रेलियाली डलरको लागत पर्ने देखिएको छ ।” नेपालका सरकारी र निजी कार्यस्थलहरुमा महिलाहरुलाई रजोनिवृत्तिका चरणमा आफ्नो जीवनकालमा उत्पादनमुलक तरिकाले योगदान गरिरहन मद्दत पुग्ने कुरो बताइन् ।
यसर्थ अपरजोनिवृत्तीका विषय आज सबैको चासोको विषय बनिनुपर्ने देखिन्छ । महिनावारीको कुरा हुन्छ भने त्यहाँ अवश्य पनि अपरजोनिवृत्तीकाे पनि कुरा हुनुपर्ने देखिएकाे छ ।यस विषयमा महिनावारीकाे बारेमा जसरी अभियान चलेकाे छ त्यसैगरी अपरजोनिवृत्तीको बारेमा पनि अभियान चलाउनुपर्ने माग सहभगीहरुले सुझाएका छन् । नेपालमा रहेकाे अष्ट्रेलियाली राजदुतवासले गरेको उक्त कार्यक्रमले धेरैकाे मनमा अपरजोनिवृत्तीको बारेमा प्रश्न उठाएकाे छ । के अब नेपाल सरकारले पनि यस विषयमा चासो राख्ला र ?
Photoby:PradeepKumarShrestha
