चितवन— वन तथा वातावरणमन्त्री रामसाहयप्रसाद यादवले हड्डी तथा छालाका लागि गरिने चोरी शिकारी नै बाघ संरक्षणको चुनौती भएको बताएका छन् । राष्ट्रिय बाघ सर्वेक्षण, २०७८ को उद्घाटन गर्दै उनले बाघको संरक्षणमा सबै लागीपर्नुपर्ने बताए । विशेष गरी हाल बाघको बासस्थानमा संकुचन भईरहेको बताए । त्यस्तै उनले जंगल विनासले आहारा कमि आउनुको साथै हड्डी तथा छालाका लागि गरिने चोरी शिकारी मुख्य चुनौतीको रूपमा रहेको बताए ।
मन्त्री यादवले हड्डी तथा छालाका लागि गरिने चोरी शिकारी र अन्तरदेशीय व्यापार बाघ संरक्षण चुनौतीको विषय बनेको बताए । बाघको मुख्य बासस्थानमा निर्माण हुने सडक, रेल मार्गलगायत भौतिक पूर्वाधार निर्माण जस्ता कार्यले बाघ संरक्षणमा चुनौती थपिएको उनको भनाइ थियो । सरकारले बाघ संरक्षणलाई विशेष प्रथामिकता दिएको भन्दै उनले संरक्षणकर्मी, स्थानीय तह, सामुदायिक वन, संरक्षण क्षेत्र, नागरिक समाजलगायत मिलेर यसको संंरक्षण गर्नु आवश्यक रहेको बताए ।
मन्त्री यादवले बासस्थानको संरक्षण मुख्य कुरा रहेको भन्दै विगत एक सय वर्षमा बाघको ९० प्रतिशत बासस्थान मासिएको बताए । बाघले नेपालका मुख्य पर्यापर्यटन अभिवृद्धिमा अतुलनिय योगदान पु¥याएको भन्दै उनले बाघको संरक्षण गरी समुदायमा सहयोग पुर्याउनुपर्ने सुझाव दिए । मानव–बाघबीचको द्वन्द्ध व्यवस्थापन गर्न अन्य निकायसँग सहकार्य गर्न मन्त्री यादवले विभागलाई निर्देशन दिए । बाघ पाइने संरक्षित क्षेत्र तथा जैविक मार्गमा वन्यजन्तुमैत्री पूर्वाधार निर्माण गर्ने कार्यविधि तयार भई स्वीकृतिको क्रममा रहेको उनले जानकारी दिए ।
सो अवसरमा प्रमुख अतिथि मन्त्री यादवले बाघको तस्बिर लिनका लागि दुई ठाउँमा जडान गरिएको स्वचालित क्यामेरा सञ्चालन गरेर विधिवत् रूपमा गणना सुरु भएको घोषणा गरे । कार्यक्रममा वन तथा वातावरण मन्त्रालयका सचिव डा प्रेमनारायण कँडेलले बाघको संख्या बढेको अनुमान गरिएको बताए । विज्ञको भनाइ र अनुमानलाई हेर्दा बाघको संख्या २५० नाघ्ने उनको अनुमान थियो । पछिल्ला वर्षमा बाघको बासस्थान विस्तार गरिएको भन्दै उनले बाँके निकुञ्जको स्थापना र पर्सा निकुञ्जमा क्षेत्र विस्तार गरिएको जानकारी दिए ।
कार्यक्रममा राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागका महानिर्देशक डा रामचन्द्र कँडेलले ऐन कानून कार्यान्वयन गर्न नसक्दा वन्यजन्तु संरक्षणमा चुनौती खडा हुने गरेको बताए । नेपालका बाघ पाइने पाँच राष्ट्रिय निकुञ्जमा एकै साथ गणना गर्न लागिएको हो । चितवन र पर्सा राष्ट्रिय निकुञ्जलाई एउटा ब्लक बनाएर सर्वेक्षण गरिँदै छ । देशैभरको सर्भेक्षणको सुभारम्भ चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको सौराहाबाट गरिएको हो ।
नेपालका चितवन, बर्दिया, पर्सा, शुक्लाफाँटा र बाँके राष्ट्रिय निकुञ्ज र आसपासका राष्ट्रिय वन क्षेत्रमा बाघ पाइन्छ । ती क्षेत्रमा गणना गर्न लागिएको हो । राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु विभागका महानिर्देशक वेदकुमार ढकालका अनुसार यही मंसिर २९ गतेबाट बर्दिया र बाँकेलाई समेटेर एउटा ब्लक बनाएर सर्भेक्षण गरिँदै छ । यहाँको टोलीले पहिलो दुई साता काम गरेपछि शुक्लाफाँटा र लालझाडी क्षेत्रमा सर्भेक्षण गरिँदै छ ।
ढकालका अनुसार बाघ गणना सम्पन्न गर्न करिब चार करोड खर्च हुने अनुमान गरिएको छ । गणकको सुरक्षाका लागि विशेष ध्यान दिइएको उनले बताए । उनीहरूको प्रतिव्यक्ति १० लाखको बीमा गरिएको छ, भने सुरक्षाका लागि निकुञ्ज सुरक्षार्थ नेपाली सेनासँगै रहने गरी व्यवस्था मिलाइएको छ । चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जमा मात्र १२० प्राविधिक र सहयोगीसँगै केही हात्ती गणनामा परिचालन हुनेछन् । चितवनमा १६ स्थानमा क्याम्प खडा गरेर प्राविधिकले आजदेखि गणना थालेका छन् । क्यामेरा ट्र्यापिङ विधिबाट बाघ सर्भेक्षण गरिने छ । चितवनमा मात्र ३६० जोडी क्यामेरा जडान गरिने छ । देशभर यो संख्या नौ सय को हाराहारी हुनेछ ।
उनका अनुसार दुई हप्ता एक ठाउँमा राखेर बाघको तस्बिर लिइनेछ । क्याप्चर रिक्याप्चड विधिबाट बाघ गणना गरिन्छ । दुई दुई ग्रिड अर्थात चार वर्ग किलोमिटरमा एक जोडी क्यामेरा राखेर गणना गरिन्छ । बाघ वरिपरी आएमा क्यामेराले तस्बिर लिने छ । झण्डै दुई महिनामा फोटो खिच्ने काम सम्पन्न हुने अनुमान गरिएको छ । तस्बिर अध्ययनपछि जुलाई २९ विश्व बाघ दिवसका अवसरमा तथ्यांक सार्वजनिक गरिने योजना छ । सन् २००९ देखि राष्ट्रिय रूपमानै बाघको सर्वेक्षण सुरुवात गरिएको थियो ।
