काठमाडौं– महिलाहरूको कपाल फुङ्ङ छ । कुनातिर बसेका उनीहरूको चेहरामा फिकापन छ । अर्थात् पूरै उदासउदासमा छन् । केही भने सुँकसुँकाइरहेका छन् ।अगाडितिर चाहिँ पुरुषहरूको झुुरुप्प भीड छ । ठिंग उभिएका उनीहरू पनि मौन छन् । चेहरा हेर्दै प्रस्टिन्थ्यो कि उनीहरू पूरै बेचैनीमा छन् ।
अनि, तन्किएर भीडबीचमा हेरेँ । चीर निद्रामा देखिए– संविधानसभा अध्यक्ष सुवासचन्द्र नेम्वाङ । र, पो भीड शोकमग्न रहेछ । कुनातिर सुँकसुँकाइ रहेछ । यो दृश्य मंगलबार बिहान त्रिवि शिक्षण अस्पताल महाराजगञ्जको शवगृहको हो ।नेम्वाङसँग पछिल्लोपटक १८ जेठमा अन्तर्वार्ता गरेको थिएँ । नागरिकता विधेयक प्रमाणीकरणबारे गरिएको अन्तर्वार्तापछि उनले भनेका थिए, ‘फेरि भेटौंला है ।’
तर, मंगलबार बिहानै चीर निद्रामा भेटिएँ । अघिल्ला भेटहरूमा ‘अभिवादन’ गर्थें । यसपटक ‘श्रद्धाञ्जली’ भन्न विवश भएँ । जसले भेटहरूमा पाँचथरको हालखबर सोध्थे । पाँचथरबारे चासो राख्थे । कारण– नेम्वाङको पुख्र्यौली थलो पाँचथर सदरमुकाम फिदिम बजारमाथिको गाउँ हो । यो गाउँलाई माथिल्लो भनिन्छ ।
यस आधारमा नेम्वाङको भौगोलिक साइनो पाँचथरसँग छ । जहाँ मेरो पनि घर छ । घरिघरि नेम्वाङ पुख्र्यौली थलोमा जान्थे । लालिखर्कडाँडाको फेदीमा रहेको पूर्वजको भूमिमा गएर उनी फर्किन्थे । अझै उनका काकाबढौका सन्तानहरू त्यहीँ छन् ।
नेम्वाङ जन्मिहुर्केको घर भने इलामको सुन्तालाबारीमा हो । बुबा रामबहादुर (तत्कालीन अञ्चलाधीश) सुन्तालाबारी आएर बसेपछि नेम्वाङ इलामवासी भए । उनको जन्म २८ फागुन २००९ मा भएको हो ।उनै नेम्वाङ साढे ७० वर्षमा टेक्न दुई दिन बाँकी छँदा मंगलबार राति करिब १ बजे दिवंगत भए । नेम्वाङको निधनबारे कान्छा भाइ सुरेशले भनेका छन्, ‘अस्पताल ल्याइनपु¥याउँदै उहाँले छाड्नुभयो ।’ उनका अनुसार नेम्वाङको मृत्युको कारण चिकित्सकले ‘हृदयघात’ भनेका छन् ।
नेम्वाङको निधनको खबरलगत्तै काठमाडौं उपत्यकामा बस्ने पुख्र्यौली जिल्ला पाँचथर र गृहजिल्ला इलामका आफन्तहरू अस्पताल पुगेका थिए । उनीहरू नेम्वाङको निधनले निकै दुःखी देखिन्थे । उनीहरूमध्ये धेरैको आँखा टिलपिल देखिन्थ्यो ।
नेम्वाङको पार्थिव शरीर अघि उभिएका कांग्रेस सहमहामन्त्री भीष्मराज आङ्देम्बेले भने– ‘स्तब्ध छु । कुनै शब्द छैन । हार्दिक श्रद्धाञ्जली ।’
जन्म: २८ फागुन २००९
जन्मस्थान: सुन्तालाबारी, इलाम
निधन: २६ भदौ २०८०
राजनीति सुरु: २०२९ देखि
राष्ट्रिय सभा सदस्य: २०४८ र २०५१
कानुन र सामान्य प्रशासनमन्त्री: २०५१
प्रतिनिधिसभा सदस्य: २०५६
सार्वजनिक लेखा समिति सभापति: २०५६
सभामुख: २०६३
संविधानसभा सदस्य: २०६४ र २०७०
संविधानसभा अध्यक्ष: २०६४ र २०७०
प्रतिनिधिसभा सदस्य: २०७४ र २०७९
एमाले संसदीय दलका उपनेता: २०७९
एमाले उपाध्यक्ष: २०७८ देखि
दिवंगत नेम्वाङ दुईपटक संविधानसभा अध्यक्ष भएका नेता हुन् । उनी अध्यक्ष रहेको दोस्रो संविधानसभाले नेपालको इतिहासमै पहिलोपटक जनताका प्रतिनिधिले लेखेको संविधान ३ असोज २०७२ मा जारी ग¥यो । जुन नेपाली जनताको सात दशक अघिको चाहना थियो । यसरी युगिन् महŒव राख्ने संविधान निर्माणको नेतृत्व गरेका नेम्वाङको निधनले मंगलबार बिहानै अस्पतालको शवगृहमा दुःखभाव व्यक्त भएको थियो ।
फेरि, यो संविधानमा संघीयता, गणतन्त्र, लोकतन्त्र, धर्मनिरपेक्षता, समावेशिता र समानुपातिक प्रणाली संस्थागत छ । देशलाई समाजवादी दिशामा डो¥याउने संविधानमै किटान छ । उत्पीडित वर्ग र समुदायको अधिकार अघिल्ला संविधानहरूमा भन्दा बढी छन् ।सोही संविधान निर्माणको नेतृत्वकर्ता नेम्वाङको पार्थिव शरीरमा श्रद्धाञ्जली अर्पण गरेपछि पत्रकारहरूसँग उपप्रधान तथा गृहमन्त्री नारायणकाजी श्रेष्ठले असल राजनीतिज्ञ देशले गुमाएको प्रतिक्रिया दिए । उनले नेम्वाङलाई युगले जन्माएको नेता भएको पनि बताए ।
श्रेष्ठभन्दा अघि झिसमिसेमै प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल, एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओली र सभामुख देवराज घिमिरेलगायत विशिष्ट व्यक्तिहरू पुगेर नेता नेम्वाङलाई श्रद्धाञ्जली अर्पण गरेका थिए ।नेम्वाङ गत वर्षको २५ फागुनमा गणतन्त्र नेपालको तेस्रो राष्ट्रपतिका उम्मेदवार बनेका थिए । एमालेबाट उम्मेदवार बनेका उनी सत्ता गठबन्धनका राष्ट्रपति उम्मेदवार रामचन्द्र पौडेलसँग पराजित भए । पराजित भएसँगै राष्ट्रपति हुने नेम्वाङको चाहना पूरा भएन ।
उसो त उनलाई गत वर्षको १० पुसपछि एमाले–माओवादीसहितको गठबन्धन बन्दा प्रधानमन्त्री दाहालले साझा व्यक्तिको रुपमा राष्ट्रपतिका उम्मेदवार बनाउँदा उपयुक्त हुनेबारे ओलीलाई आग्रह गरेको विवरण सार्वजनिक भएको थियो । तर, ओली त्यसबेला सहमत नभएको र उनले नेताहरू ईश्वर पोखरेल र विष्णु रिमालमध्ये एकलाई राष्ट्रपतिको रुपमा अघि बढाउने भन्दै अड्डी कसे । कतिपय राजनीतिक विश्लेषकहरूका अनुसार एमाले–माओवादीलगायत दलहरू सम्मिलित गठबन्धन भत्किनुको एउटा कारण यही बन्यो ।
शवगृहमा नेम्वाङको पार्थिव शरीर हेर्दै कतिपय उनका शुभेच्छुकहरू यही कुरा गरिरहेका थिए । उनी पछिल्लो समय एमाले उपाध्यक्ष, इलाम–२ का सांसद र संसदीय दलका उपनेता थिए । उनी ती नेता पनि हुन्, जो नेपालको पहिलो र चर्चित कम्युनिस्ट प्रधानमन्त्री मनमोहन अधिकारीको मन्त्रिपरिषद्मा कानुन, न्याय तथा संसदीय मामिला र सामान्य प्रशासनमन्त्री भए । २०४८ र २०५२ मा राष्ट्रिय सभा सदस्य, २०५६ देखि प्रतिनिधि÷संविधानसभा सदस्य भए ।
उनी राजनीतिमा बढी चर्चित भएको भनेको तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइराला मुछिएको लाउडा विमान भ्रष्टाचार काण्डपछि हो । २०५६ मा संसद्को सार्वजनिक लेखा समिति सभापति हुँदा उनले कोइरालालाई छानबिनको दायरामा तानेका थिए ।उक्त संसद् भने तत्कालीन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले राजा ज्ञानेन्द्रमार्फत विघटन गराए । जुन २०६३ मा पुनःस्थापित भएपछि नेपालको अन्तरिम संविधान जारी भयो । उक्त संसद्को सभामुख नेम्वाङ नै थिए ।
यसपछि पहिलो संविधानसभा अध्यक्ष हुँदा देशलाई ‘धर्मनिरपेक्षता’ घोषणा गराउन पर्दापछाडिबाट सशक्त भूमिका निर्वाह गर्ने नेताको रुपमा उनलाई लिइन्छ । धर्मनिरपेक्षता पक्षधर तत्कालीन एक जना सभासदका अनुसार नेम्वाङले उच्च राजनीतिक नेतृत्वहरूसँग समझदारी कायम गरेपछि नेकपा एकीकृतका तत्कालीन महासचिव सीताराम तामाङमार्फत धर्मनिरपेक्षतासम्बन्धी प्रस्ताव अघि बढाएका थिए । तर, नेम्वाङले संसदीय मामिला पत्रकार समाजले केही महिनाअघि गरेको एक कार्यक्रममा भने धर्मनिरपेक्षताको प्रस्ताव आफूले बढाएको अस्वीकार गरेका थिए ।
उनै नेम्वाङ पहिलो (२०६४) र दोस्रो (२०७०) संविधानसभा अध्यक्ष पनि भए । उनकै नेतृत्वको दोस्रो संविधानसभाले त संविधान नै जारी ग¥यो । राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेल, प्रधानमन्त्री दाहाल, पूर्वप्रधानमन्त्रीहरू केपी शर्मा ओली, शेरबहादुर देउवा, माधवकुमार नेपाल, डा. बाबुराम भट्टराईलगायत नेताहरूले नेम्वाङले संविधान जारी गराउन खेलेको भूमिकाको प्रशंसा गरे । नेम्वाङको निधनले देशले अनुभवी, बौद्धिक, सालिन, नम्र र वरिष्ठ राजनीतिज्ञ गुमाएको पनि उनीहरूले बताएका छन् ।
नेम्वाङ २०७४ र २०७९ मा लगातार इलाम–२ बाट निर्वाचित थिए । उनी एमालेका उपाध्यक्ष तथा संसदीय दलका उपनेतासमेत हुन् । उनका दुई जना छोरी काठमाडौंमै छन् । दुई छोरा भने विदेशमा छन् । दुवैजना छोरा काठमाडौं आइसकेपछि बिहीबार बिहान ११ बजे पशुपति आर्यघाटमा दाहसंस्कार गरिने भाइ सुरेशले बताए ।
नेम्वाङलाई राजकीय सम्मान
संविधानसभा अध्यक्ष नेम्वाङको राजकीय सम्मानका साथ अन्त्येष्टि गरिने भएको छ । मंगलबार बसेको मन्त्रिपरिषद्को आकस्मिक बैठकले नेम्वाङलाई राजकीय सम्मान दिने निर्णय गरिएको संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयनमन्त्री सुदन किरातीले जानकारी दिए । उनका अनुसार सरकारले बिहीबार सार्वजनिक विदासमेत दिने निर्णय गरेको छ ।
यस्तै, नेम्वाङ उपाध्यक्ष रहेको दल एमालेले भने पार्टीको झण्डा तीन दिन आधा झुकाउने भएको छ । निर्धारित सबै औचारिक कार्यक्रमहरू स्थगित गर्ने पनि एमाले सचिवालयले बैठकले निर्णय गरेको सचेतक महेश बर्तौलाले जानकारी दिए ।संसद् सचिवालयले पनि आज (बुधबार) १ बजे बस्ने भनिएको संसद् बैठक भोलि (बिहीबार) अपराह्न ३ बजेका लागि सारेको छ ।
पूर्वराष्ट्रपति भावविह्वल
पूर्वराष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी उपाध्यक्ष सुवासचन्द्र नेम्वाङको निधनले भावविह्वल भइन् । पार्टी कार्यालय च्यासलमा नेम्वाङलाई श्रद्धाञ्जली अर्पण गर्न पुगेकी उनले आँशु थाम्स सकिनन् । पटक–पटक रुमालले आँशु पुछिरहेको देखिएकी थिइन् । यसपछि उनलाई पार्टी कार्यालयमा रहेको अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीको कार्यकक्षमा आराम गर्न पठाइएको थियो ।
कसले के भने ?
संविधानसभा अध्यक्ष सुवास नेम्वाङको अप्रत्यासित निधनले मर्माहत र स्तब्ध छु ।
रामचन्द्र पौडेल, राष्ट्रपति
संसद् र संविधानसभाको दोहोरो भूमिका भएको सभालाई कुशलतापूर्वक नेतृत्व गर्नुभएका नेता सुवाचन्द्र नेम्वाङलाई सहमति, सहकार्य र एकताको विकल्प नभएको भनी राजनीतिक दलहरूलाई घच्घचाइरहने व्यक्तित्व हुनुहुन्थ्यो । सन्तुलित भूमिका, सहमतिको पक्षधर र कानुन तथा संविधानको जानकार नेता नेम्वाङको निधनबाट मुलुकले एकजना भद्र, शालीन, मृदुभाषी र मिलनसार नेता गुमाएको छ ।
रामसहायप्रसाद यादव, उपराष्ट्रपति
मृदुभाषी, शालीन व्यक्तित्वका धनी, समन्वयकारी गुण भएका नेकपा एमालेका उपाध्यक्ष सुवासचन्द्र नेम्वाङको अप्रत्यासित र अकल्पनीय निधनको खबरले स्तब्ध । उहाँको निधनले सिंगो राष्ट्रलाई अपूरणीय क्षति पुगेको छ ।
विद्यादेवी भण्डारी, पूर्वराष्ट्रपति
प्रतिनिधिसभाले एक असल, लोकप्रिय र काबिल सदस्य गुमाएको महसुस गरेको छु ।
देवराज घिमिरे, सभामुख
संविधानसभाका अध्यक्ष तथा पूर्वसभामुख कमरेड सुवास नेम्वाङको असामयिक निधनको खबरले मर्माहत भएको छु । दिवंगत कमरेड नेम्वाङप्रति भावपूर्ण श्रद्धाञ्जली अर्पण गर्दै शोकाकुल परिवारजनमा हार्दिक समवेदना प्रकट गर्दछु ।
पुष्पकमल दाहाल, प्रधानमन्त्री
नेकपा एमालेका उपाध्यक्ष एवं संविधासभा अध्यक्ष सुवास नेम्वाङजीको निधनले स्तब्ध भएको छु । उहाँको आत्माको चीर शान्तिको कामना गर्दै शोकसन्तप्त परिवारजनमा गहिरो समवेदना व्यक्त गर्दछु ।
शेरबहादुर देउवा, कांग्रेस सभापति
सुवास नेम्वाङजी मेरा लागि पार्टीको उपाध्यक्षमात्र नभएर हितैषी मित्र र सुखदुःखको साथी हुनुहुन्थ्यो । लोकतान्त्रिक संविधान निर्माण गर्न उहाँले पु¥याउनुभएको योगदान सधैं सम्झिरहने छौं ।
केपी शर्मा ओली, एमाले अध्यक्ष
