नेपालको अर्थतन्त्रको मेरुदण्ड मानिने कृषि अझै पनि अल्पविकसित अवस्थामा छ । यसको सञ्चालन अझै निर्वाह स्तरमा छ। प्रति एकाइ जमिनको उपज धेरै कम छ र देशका अधिकांश भागहरूमा एकल बाली प्रचलित छ। नेपालमा कृषिले धेरै समस्याहरू सामना गरिरहेको छ, जसलाई निम्नानुसार दिइएको छ:
१) कृषि कर्जाको अभाव
नेपाली किसानहरू प्रायः गरिबीको चपेटामा छन्। २५% भन्दा बढी नेपाली जनता गरिबीको रेखामुनि बस्छन् र तीमध्ये अधिकांश किसान छन्। कृषि विकास बैंक, नेपाल (ADB/N) ले बहुसंख्यक गरिब जनतासम्म पुग्न सकेका छैनन्। त्यसैले नेपालमा कृषि ऋण सबैभन्दा गम्भीर समस्या बनेको देखिन्छ ।
२) सिँचाइ सुविधाको अभाव
नेपालको कृषि मनसुनमा धेरै निर्भर छ। ६४ प्रतिशत जमिनमा मात्र सिँचाइ हुने गरेको पाइएको छ भने त्यसमध्ये ३८ प्रतिशत मात्रै वर्षभरी सिँचाइमा आउने अनुमान गरिएको छ । त्यसैले पर्याप्त सिँचाइ सुविधा नहुँदा कृषि गर्न सकिएको छैन ।
३) बजारीकरण सुविधाको अभाव
नेपालको कृषि बजार व्यवस्था असंगठित छ । अधिकांश किसानले आफ्नो उत्पादन स्थानीय बजार वा बिचौलियालाई बेच्ने गरेका छन् । कृषकले बजारमा भन्दा सस्तो मूल्य पाउँछन् ।
४) पूर्वाधारको अभाव
कृषि क्षेत्रको आधुनिकीकरणका लागि भौतिक पूर्वाधारको उपलब्धतामा कृषिको विकास धेरै निर्भर छ । सडक, सिँचाइ सुविधा, उपकरण, गोदाम, बजार केन्द्र कृषकको आम्दानी बढाउन कृषि उपजको आदानप्रदानका लागि आवश्यक सुविधा हुन् ।
५) कृषि अनुसन्धानको अभाव
कृषि अभ्यासमा सुधार र कृषि उत्पादकत्व वृद्धि गर्न पर्याप्त अनुसन्धान गतिविधिहरू सञ्चालन गर्न आवश्यक छ। तर नेपालमा भएका अनुसन्धान गतिविधिहरू पर्याप्त र कृषिमा आधारित छैनन्। कृषिमा अनुसन्धान नहुँदा उत्पादन खेतीका लागि नेपालका किसानलाई समस्या भएको छ ।
६) उन्नत प्रविधिको अभाव
शिक्षाको अभाव र व्यापक गरिबीले नेपाली किसानलाई उत्पादन र उत्पादकत्व बढाउन असक्षम बनाएको छ । नयाँ प्रविधि, उन्नत बीउ, मल, कीटनाशक लगायतका कृषि सामग्रीहरू किसानहरूले अझै पनि प्रयोग गर्न सकेका छैनन्।
७) दोषपूर्ण भूमि कार्यकाल प्रणाली
भूमिको दोहोरो स्वामित्व नेपाली कृषिको अर्को समस्या हो । एउटा वर्गले जमिन खेती गर्छ भने अर्को वर्गले बिना श्रमको फाइदा उठाउँछ । त्यसैले गरिबहरू सधैं कडा परिश्रम गर्न र उत्पादन बढाउन निरुत्साहित हुन्छन्।
प्रकाशित मिति: सोमबार, पुस १८, २०७९ १०:०७
