मुगु - हिमाली जिल्ला मुगु लगायत जुम्ला ,कालीकोट,हुम्ला,डोल्फा जिल्लाहरुमा पुस महिनाको औंसी देखि पूर्णिमासम्म खेलिने पुसे भैलो अर्थात ठूली भैलो खेल्न थालिएकाे छ । याे पुसे भैलो औंसीदेखि पञ्चमीसम्म पाँच दिन मात्र खेल्ने चलन रहेकाे छ ।
हिमाली जिल्ला मुगु लगायत जुम्ला ,कालीकोट,हुम्ला,डोल्फा जिल्लाहरुको एक पर्वको रुपमा मनाउँदै आएका भैलो पर्व पछिल्लाे पुस्तहरुले पश्चिमी भेषभूषा रीति रिवाजका कारण हराउँदै जान थालेपछि मुगुको मुगमकामारोङ्ख ९ वडाका चिमाथ,पापु,छाईल बस्तीमा स्थानिय हिन्दु धर्मालम्बीहरु मिलेर लोप हुन लागेको पुसे सानो,ठूलो भैली पर्व संरक्षणमा स्थानिय बासीहरु व्यस्त रहेका छन् ।
शसस्त्र माओवादी १० वर्षको जनयुद्व हुदा थला परेका नेपालीहरुका धार्मिक तथा सास्कृतिक रीतिरिवाज चाडपर्वहरु पछिल्ला वर्षहरुमा लोपहुन बाट जर्गेना गदैछन मुगालीहरु । भैलो प्रत्येक वर्ष तीन फरक फरक तिथि, मितिमा खेलिन्छ । पहिलो देउसी भैलो कार्तिक कृष्ण पक्ष अर्थात गाई तिहारको दिनबाट खेलिन्छ ।
दोश्रो भैलो कर्णाली खसान क्षेत्रमा मङ्सिरे पूर्णिमाका दिन खेलिन्छ जसलाई सानो भैली भन्ने चलन छ भने अर्को भैलो कर्णाली खसान क्षेत्र र सुदूरपश्चिम खसानका केही क्षेत्रमा पुस महिनाको औंसी देखि पूर्णिमा सम्म भैली खेलिन्छ जसलाई पुसे भैलो अर्थात ठूली भैलो भनिन्छ भने कुनै ठाउँमा पुसे औंसी देखि पञ्चमी सम्म पाँच दिन मात्र भैलो खेलिन्छ ।
१६ वर्षमुनिकाले खेल्ने भैलीलाई सानी भैली र बूढापाकाहरुले खेलिने ठूली भैलीलाई छाँट भैली भन्ने गरिन्छ । महिलाहरुले फरिया लगाउने, आँचला हाल्ने, लठ्ठी हातमा लिएर लामो लयमा मागल गाए जस्तो गरी गाउने गर्छन् भने पुरुषहरुले छोटो तरिकाले भैलो गाउने चलन छ ।
मंसिर पूर्णिमा र पुसे औंसी सम्म खेलिएको भैलो बाट उठेको चामल, पैसा, खाने कुरा आदि जम्मा गरेर त्यसको एक/दुई दिन पछि नजिकैको चउर वा सार्वजनिक जग्गामा गएर सामूहिक भोज आयोजना गरिन्छ, जसलाई पाठे भात भनिन्छ । पुसे भैलोको बेला विवाह गरेर गएकी छोरीलाई माइतीमा बोलाएर आफन्तहरु भेटघाट गर्ने विभिन्न परिकारका खाना खार्ने, सबै गाँउघरमा मानिसहरु एक ठाँउमा जम्मा भएर नाचगान,हरिर्ण नाथ,बाक्टे,बक्टेनी,देउडा,मागल गाँउर्ने,गरगहना ,नयाँ कपडा लगाउर्ने चलन रहेको स्थानिय बासी धनकृष्ण बढुवालले बताएका छन् ।
मुगु जिल्लाको पूर्वय भेगमा रहेको मुगमकामारोङ्ख गाँउपालिकामा रहेको १ देखी ८ वडामा सबै वस्तीहरुमा लामा अथात जनजाति बीती रहेको र ९ वडामा रहेका ३ वस्तीमा मात्र हिन्दु धमालम्बीहरु बस्ने भएको हुनाले अन्य धर्मको गतिविधिहरु बढी हुने र हिन्दुहरुका पर्व चाडपर्वहरु सास्कृति हराउँदै जाने भएको हुनाले यी सबै पर्वहरु बचाई राख्नको लागी विभिन्न कार्याक्रम गरी बचाउ अभियानमा लागेका छन् ।
भैली पर्व लगाइत अन्य चाड पर्वहरु बचाई राख्न स्थानिय बासीहरु लागि परेको मुगमकारोङ्ख गाँउपालिका वडा नम्बर ९का वडा अध्क्षय रतन बहादुर बुढाले बताएका छन्।
बलिराजले जुम्लाको सिन्जामा चलायाको भैलो चलन’ भन्ने कथन पनि भैलो खेल्दा आउँछ । हामी त्यसै आएका होइनौं बलिराजले पठाएको भन्ने चलन पनि छ । वास्तवमा बलिराज वा बलिहाङको होलान् भन्ने प्रश्न पनि छ । नेपालमा जुम्लाका कल्यालवंशी १४औं शताब्दीको अन्त्यतिर सन् १३९८ आसपासका बलिराज रावल (शाही ) र अर्का बली अर्थात बलिहाङ पाल्पा बल्ढेङगढी क्षेत्रका मगर राजा थिए ।
-1752335779.jpg)
